2025 жылғы 8 қыркүйекте Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауын жариялады. Бұл – еліміздің алдағы іскерлік жылына арналған, ұлттық дамудың негізгі бағыттарын айқындайтын жаңа стратегиялық құжат. Осыған орай ХҚО басшысы Жандильда Жақұпов кәсіби медиатор ретінде аталған Жолдауға өзінің үндеуін білдірді:
Қазақстан Президентінің Жолдауы – медиацияны дамыту мен ұлттық бірлікті нығайтудың жаңа серпіні
Жыл сайын жаңа оқу жылының басталуымен біз тек 1 қыркүйекті ғана емес, Президенттің Жолдауын да асыға күтеміз. Дәстүр бойынша Мемлекет басшысы Қазақстан халқына арнаған Жолдауында ел дамуы үшін негізгі басымдықтарды белгілеп, экономикада, мемлекеттік органдар мен қоғамдық институттардың қызметінде жүзеге асырылуы тиіс өзгерістерге назар аударады. Президент дамытуды қажет ететін бағыттарға және қабылдануы тиіс шараларға айрықша мән береді.
Биылғы жылы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жолдауындағы бірқатар тармақтар халықаралық қатынастарға, сондай-ақ ел бірлігін сақтау, Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық тұрақты дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелеріне арналды. Өз кәсіби қызметім тұрғысынан Президенттің биылғы Жолдауында көтерілген кейбір маңызды тұстарға тоқталғым келеді.
Президент қазіргі әлемде жаһандық державалар мен мемлекетаралық бірлестіктер арасындағы қайшылықтардың артып келе жатқанын атап өтті. Халықаралық қатынастардағы шиеленіс пен агрессия күшейіп, жер шарының әртүрлі нүктелерінде соғыстар мен қақтығыстардың саны өсіп отыр. Осындай жағдайда медиация құралы мен медиативтік тәсілдер негізіндегі келіссөздер қайтадан өзектілікке ие болып, қоғам назарында тұр.
Осыған байланысты көршілер арасындағы тұрмыстық дау-дамайдан бастап, отбасылық мәселелерге және мемлекетаралық деңгейдегі күрделі қайшылықтарға дейін конструктивті шешім қабылдауға зор әлеуеті бар халықаралық институт ретінде Медиация институтын одан әрі дамыту қажет. Қазақстан Президенті атап өткендей, Батыстың мультикультурализм, этносаралық және дінаралық келісім қағидаттары бүгінде дағдарысқа ұшырауда: ұлттық мәдениет пен дәстүрлердің іргетасы жаһандық деструктивті ықпалдардан шайқалуда. Мұндай жағдайда қоғам алдына қойылатын ең маңызды сын-қатерлердің бірі – даулар мен қақтығыстарды бейбіт шешу. Бұл ретте медиация институтын тиімді қолдану қажет.
Президент өзінің басты миссиясын – осынау турбулентті әрі қауіп-қатерге толы кезеңде Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық тұрақты дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету деп айқындады. Осы орайда медиация – өзінің тиімділігін дәлелдеген құрал және ол қоғам мен мемлекеттің барлық саласында кеңінен қолданылуы тиіс.
Жолдауды талдай отырып, Мемлекет басшысының инвестициялық даму мәселелеріне және ірі инвестицияларды тарту қажеттілігіне ерекше назар аударғанын атап өту керек. Президент жаңа инвестициялық циклді іске қосудың маңыздылығын жеткізді. Бұл тұрғыда көршілес Өзбекстанның тәжірибесі құнды. Өзбекстан Республикасының «Инвестициялар және инвестициялық қызмет туралы» Заңына сәйкес, инвестициялық даулар сотқа дейін міндетті түрде медиатордың қатысуымен шешілуі тиіс. Қазақстан да осы тәжірибені және өзге елдердің тәжірибесін зерттеп, инвестициялық саладағы даулардың алдын алу мен олардың профилактикасын жолға қоюы қажет.
Президент өзінің Қытайға жасаған сапары барысында әлемдік деңгейдегі компаниялармен көпмиллиардтық келісімдерге қол қойылғанын мәлімдеді. Бұл ретте жуырда 33 мемлекет қол қойған Қытай медиация жөніндегі конвенциясы айрықша маңызға ие. Бұл – медиация институтын мемлекетаралық деңгейге көтерген тұңғыш халықаралық құжат. Қазақстан бұл құжатқа қол қою рәсіміне қатыспағанымен, оған қосылу мәселесі қазір зерттеліп, қарастырылуда.
Мен осы мәселелер бойынша Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Қытай елшісімен өткізген жұмыс кездесуіне қатысып, Конвенцияны мұқият талдаудың қажеттілігі жөнінде өз пікірімді білдірдім. Қазақстан үшін оның қандай мүмкіндіктер мен перспективалар беретінін зерделеп, жақын арада еліміздің қатысу форматын айқындауымыз қажет. Бүгінде Қытай мемлекетаралық деңгейде, соның ішінде коммерциялық және мемлекеттік дауларда қызмет көрсететін халықаралық медиаторлар бірлестігін құруға қадам жасап отыр.
Қазақстан мұндай жаһандық үрдістерден тыс қала алмайды. Оның үстіне, елімізде медиация институты «Медиация туралы» заң қабылданғаннан бері 14 жыл бойы дамып келеді. Біз әлемдік тәжірибені зерттеп, талдап, осы бағыттағы ірі халықаралық бастамалардан шет қалмауымыз керек. Конвенция қол қоюға ашық болғандықтан, Қазақстан оның құрылтайшыларының қатарына қосылу мүмкіндігін қарастыруы тиіс. Бұл еліміздің халықаралық құжаттардың концептуалды және негізгі жобаларын әзірлеуге ерте кезеңнен қатысуына жол ашады.
Президент тағы да қарапайым шындықты баса айтты: баянды бейбітшілік пен жалпыға ортақ прогресс үшін ымыра іздеу қажет. Халық даналығында айтылғандай, "жәй ғана татулық– жақсы даудан артық». Бұл нақыл сөз медиация институтының негізінде жатқан басты қағидалардың бірі болып табылады.
Президент сондай-ақ БҰҰ-ның өзекті халықаралық мәселелерді әділ шешудің басты келіссөз алаңы ретіндегі рөлін атап өтті. Жақын уақытта ол Нью-Йорктегі БҰҰ Бас Ассамблеясының мерейтойлық сессиясында сөз сөйлеп, халықаралық жағдайға қатысты өз көзқарасын және БҰҰ-ны реформалау жөніндегі ұсыныстарын таныстырмақ. Біз бұл ұсыныстардан Қазақстанның медиацияны дамытуға қатысты ұстанымдарының да көрініс табатынына үміт артамыз.
Жолдаудың қорытындысында Мемлекет басшысы тағы да еліміздің егемендігін, аумақтық тұтастығын нығайтудың және мызғымас бірлікті сақтаудың маңыздылығына тоқталды. Ол барлық отандастарын елдің ішкі тұрақтылығы мен бірлігі жағдайында кез келген қиындықты еңсеріп, кез келген сын-қатерге төтеп бере алатынымызды еске салды.
Мен, Халықаралық құқық қорғау орталығының Медиация орталығының жетекшісі, кәсіби медиатор ретінде, Президентіміздің Жолдауында мұндай маңызды мәселелердің тұрақты түрде көрініс табатынына қуаныштымын. Мемлекет басшысы этномедиация мен мәдениетаралық өзара іс-қимыл мәселелеріне айрықша мән береді. Бұл – Қазақстан халқы Ассамблеясының және Алматы қаласы Этномедиация кеңесінің қызметінде ерекше маңызды.
Біз осы бағыттағы жұмыстарды жалғастыруға дайынбыз: медиацияны дамыту, ғылыми зерттеулер жүргізу, Алматы қаласының Достық үйімен және Қазақстан халқы Ассамблеясымен бірлескен қызметті кеңейту. Мен медиатор әрі тренер ретінде 15 жылдық тәжірибеме, сондай-ақ 30 жылдық заңгерлік тәжірибемізге сүйене отырып, жаңа идеялар ұсынамыз және қоғамдағы дауларды шешу ісіне өз үлесімізді қоса береміз.
Алматы қаласы Этномедиация кеңесінің төрағасы
РОО «Халықаралық құқық қорғау орталығы» президенті
Тренер-медиатор
Жанділдә Әжіғалиұлы.
